Πλησίαζε 10.00 το πρωί όταν ο μικρός κουράστηκε να περιμένει βιδωμένος στην καρέκλα του τη δασκάλα να επιστρέψει στην τάξη. Πάνε δύο ώρες που έλειπε, αφήνοντας 16 πεντάχρονα με τη ρητή εντολή: «Φρόνιμα. Αναπνέετε μόνο!», όσο εκείνη διευθετούσε εκκρεμότητες του νηπιαγωγείου. Τα παιδιά αφέθηκαν δίχως παιχνίδια, χωρίς να επιτρέπεται να επικοινωνήσουν, να σηκωθούν ή να επιδοθούν στον παραμικρό θόρυβο. Βρέθηκα στο χώρο κάνοντας παράλληλη στήριξη σε παιδί με αναπτυξιακές διαταραχές.
Συνειδητοποιώ πως εγώ, η ενήλικη, η πλήρως εναρμονισμένη με τις κοινωνικές νόρμες και τις απαιτήσεις τήρησης κανόνων σε καθορισμένα πλαίσια, πιθανότατα να αποτύγχανα να μείνω καθιστή κοιτώντας στο άπειρο για 120 λεπτά. Κι αν θεωρείτε πως το σκηνικό αυτό δεν είναι συχνό φαινόμενο, κάνετε λάθος. Κι αν θεωρείτε πως το εν λόγω νηπιαγωγείο είναι δημόσιο (και συνεπώς πιο… χαλαρό), λαθεύετε ξανά.
Πέρα όμως από τις παράλογες απαιτήσεις, η ματαίωση των οποίων μπορεί να σε οδηγήσει τάχιστα στην τιμωρία, το βασικό ζήτημα συνίσταται στην ίδια τη σωφρονιστική μέθοδο. Η διάπραξη μιας μικρής αταξίας (ενός νηπιακού πλημμελήματος ας πούμε) σου εξασφαλίζει ένα χρονικό διάστημα –το οποίο ποικίλλει ανάλογα με την εκάστοτε διάθεση της νηπιαγωγού- στο «καρεκλάκι της σκέψης». Τοποθετημένο σε μία γωνία, σε απομονώνει από τη συμμορφωμένη ομάδα και σε καλεί «να σκεφτείς τι έκανες».
Βέβαια, επειδή η πλειονότητα των επισκέψεων στο καρεκλάκι προέρχεται από ηλιθιώδεις λόγους (άφησες δύο μπουκιές φαγητού, γέλασες με τη γκριμάτσα συμμαθητή κ.λπ.), στοιχηματίζω ότι το μόνο που σκέφτονται τα παιδιά στο χρόνο που τους δίνεται είναι η μεγάλη αδικία εις βάρος τους, ενώ φαντασιώνονται αηδιαστικά αυτιά γαϊδάρου στο κεφάλι της δασκάλας. Η πραγματική τραγωδία όμως –στην οποία μάλιστα δε χωρούν αστεϊσμοί- είναι οι συνέπειες που ακολουθούν όταν η συμπεριφορά σου κρίνεται κακή, και όχι απλώς ανάρμοστη.
Εάν αντιμιλήσεις στη δασκάλα, αν αρνηθείς να συμμετάσχεις σε δραστηριότητα, αν εκδηλώσεις ένα επεισόδιο θυμού… Τότε ακολουθεί η «μεγάλη καρέκλα».
Καρεκλάκι κατ’ουσίαν που χρησιμοποιούμε για τα βρέφη, η μεγάλη καρέκλα υποδέχεται το νήπιο και κλείνει˙ δηλαδή κλειδώνει με τρόπο που ακινητοποιεί το παιδί, το οποίο ας σημειωθεί ότι σχεδόν ποτέ δεν μπαίνει αδιαμαρτύρητα εκεί μέσα. Σα να μη φτάνει ο φυσικός περιορισμός, η δασκάλα προτρέπει τους συμμαθητές να αποδοκιμάσουν τον αντιφρονούντα. «Είσαι μωρό, είσαι μικρός, κοίτα πού κάθεσαι, μωρό!» Χλεύη, κοροϊδία και περιφρόνηση για εκείνον που απέτυχε να συμμορφωθεί, με εμένα στη γωνία να εξηγώ ψιθυριστά στο αυτιστικό παιδί μου γιατί δεν πρέπει να συμμετέχει στις αποδοκιμασίες.
Κάθε φορά αναρωτιέμαι: τι ακριβώς ενισχύεται εκείνη τη στιγμή; Ποιες μορφές δράσης θεμελιώνονται; Και τι μοτίβα αλληλεπίδρασης καλούμε τα παιδιά να υιοθετήσουν, διαμορφώνοντας κοινωνική συμπεριφορά –απέναντι στην εξουσία και στην ομάδα;
Η εύκολη λύση θα ήταν να κατηγορηθούν οι νηπιαγωγοί. Οι νηπιαγωγοί που αδιαφορούν, που δεν εργάζονται με ζήλο, που εκτελούν τα καθήκοντά τους διεκπεραιωτικά. Κάτι τέτοιο όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Εργαζόμενες σε υπερπλήρη τμήματα, αναλαμβάνουν επιπλέον καθήκοντα γραμματείας λόγω περικοπών προσωπικού, πληρώνονται πενιχρά και ποτέ δε διδάχτηκαν οι ίδιες πώς η διδασκαλία είναι κατά βάση διασκέδαση. Δεν μπορείς να ζητήσεις ευθύνες από ανθρώπους που δεν εκτέθηκαν ποτέ στις κατάλληλες συνθήκες μεταλαμπάδευσης της γνώσης. Πόσο μάλλον όταν ολοένα και περισσότερο διαφαίνεται ότι η διαστρέβλωση των εκπαιδευτικών πρακτικών –διαστρέβλωση που ξεκινά τόσο νωρίς, όσο και η νηπιακή ηλικία- διόλου τυχαία δεν είναι. Είναι σκόπιμος ο τρόπος που η διδαχή εκτροχιάστηκε σε πειθαρχία.
Γιατί, αν αφήναμε τα παιδιά να αναλάβουν πρωτοβουλίες και τίποτα φοβερά κακό δε συνέβαινε, πώς θα τα τρομοκρατούσαμε έπειτα για την επιτακτική ανάγκη να μας ακούνε;
Τι θα γινόταν αν τους επιτρέπαμε να αγκαλιάσουν τη φιλοπεριέργεια τους αντί να την καταπνίξουν κάτω από ένα συρφετό κανόνων;
Να έρθουν σε επαφή με τις θετικά ενισχυτικές συνέπειες της μάθησης˙ με τη χαρά που σου προσφέρει ένα διήγημα όταν κανείς δε σε απειλεί προκειμένου να διαβάσεις.
Εάν δεν φοβούνταν να απαντήσουν λάθος, αν ρωτούσαν ξανά και ξανά, αν δοκίμαζαν τις εναλλακτικές τους και όποτε οι συνθήκες δεν επαρκούσαν ώστε να περνούν όμορφα, τολμούσαν να ζητήσουν κάτι άλλο. Κάτι καλύτερο. Ίσως τότε όμως να διαμορφώναμε άτομα με αυτοπεποίθηση και αυτοαποτελεσματικότητα, άτομα που δε θα ήταν μαθημένα να συμβιβάζονται και θα ακολουθούσαν πορείες και μονοπάτια με πάθος, όχι με συγκατάβαση.
Ερευνητικές φύσεις που δε θα βολεύονταν πίσω από εξηγήσεις που καταρρέουν σα σαθρά οικοδομήματα. Θα ερχόμασταν αντιμέτωποι με πολίτες συνηθισμένους να απαιτούν, να διεκδικούν. Θα ενθαρρύναμε την αλληλεγγύη, όχι τον κοινωνικό αυτοματισμό.
Ο ασφαλέστερος δρόμος για τη διατήρηση της καθεστηκυίας τάξης είναι να φοβίζεις τον κόσμο. Να τον κάνεις να αισθάνεται ανεπαρκής. Να περιβάλλεις τον θεμελιωδέστερο θεσμό, την εκπαίδευση, με έναν μανδύα μη-αποτελεσματικότητας, εκτός και εάν ακολουθηθούν συγκεκριμένες στρατηγικές αποφυγής της τιμωρίας: παπαγαλίστε.
Μην προσπαθήσετε να αναπαράγετε καινοτόμα γνώση, θα εκτεθείτε˙ κόψτε και ράψτε την ήδη υπάρχουσα βιβλιογραφία. Μη ρωτάς αν δε γνωρίζεις, θα αποκαλυφθεί η άγνοιά σου. Και θυμήσου: στη γωνία σε περιμένει το καρεκλάκι της σκέψης.
Αν ανοίγαμε τα μάτια των παιδιών, θα υπήρχε ο κίνδυνος να καταλάβουν. Να καταλάβουν τι έχουν σε αντιδιαστολή με τι θα έπρεπε να έχουν. Θα μάθαιναν να σκέφτονται αντί να αναπαράγουν, θα έθεταν ερωτήματα άβολα. Δε θα παπαγάλιζαν Αίσωπο˙ ύστερα δε θα παπαγάλιζαν Ιστορία και –αλίμονο!- στο τέλος δε θα παπαγάλιζαν ειδήσεις των 20.00.
Ίσως να προβληματίζονταν σχετικά με το γιατί ένα κράτος που καταδικάζει τη βία από όπου κι αν προέρχεται, διατηρεί εθνικές επετείους που όλες εξυμνούν γεγονότα βίαια. Μπορεί και να αρνούνταν να παρελάσουν σα πειθαρχημένα στρατιωτάκια εις μνήμην της (καλής;) βίας αυτής, αν συνειδητοποιούσαν πως το μιλιταριστικό βάδην παραπέμπει σε μέρες που κανείς δε θέλει να θυμάται.
Η αίγλη της αυθεντίας της εξουσίας θα ξέφτιζε απέναντι σε ανθρώπους που θα ασκούσαν συστηματικά κριτική. Μα τότε, ω τρισαλί, θα αναδυόταν ο πιο μύχιος φόβος όλως: η αποσταθεροποίηση του Συστήματός τους.
Σκέφτομαι μία από αυτές τις μέρες να μιλήσω στα πεντάχρονα για την κινηματική δύναμη του λαού.
Έχω την αίσθηση ότι θα κατανοήσουν την ανατροπή γρηγορότερα από την υπόλοιπη κοινωνία. Πιθανολογώ πως θα χτίσουν ένα φρούριο με τουβλάκια γύρω από τις καρέκλες και θα τις περιχύσουν με ζεστή σοκολάτα ώστε να μην μπορεί κανείς να καθίσει χωρίς να λερωθεί.
Τις Τετάρτες, θα ζητήσουν η απαίσια ψαρόσουπα να γίνει παστίτσιο. Και το σημαντικότερο; Θα έχουν στο τέλος συνειδητοποιήσει πως ό,τι κατάφεραν είναι νίκη δική τους. Συλλογική και αλληλέγγυη νίκη απέναντι στη δικτατορία της καρέκλας της (μη) σκέψης.
Πηγή: toportal.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου