Η ανάγκη αλλαγής σχολείου ως έκφραση των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονιών και η πρόταση του σήμερα

          Στέλλα Μπαδικιάν, μαθηματικός , λειτουργός στη Δημόσια Εκπαίδευση ,  μέλος της Παιδαγωγικής ομάδας «Σκασιαρχείο» stella.badikian@hotmail.com

Αν κοιτάξουμε την σημερινή  πραγματικότητα, θα έλεγε κανείς πως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο που φαίνεται να κυριαρχεί  στον κόσμο  μας είναι η  διαρκής αλλαγή σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής , οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Τα πάντα αλλάζουν γύρω μας με φοβερούς ρυθμούς. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας οδήγησε τον άνθρωπο στην αλαζονεία με αποτέλεσμα κορυφαίες ηθικές και πνευματικές αξίες (όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η εντιμότητα) να αμφισβητούνται και να παραμελούνται ή να παραβαίνονται και ιδεολογίες να καταργούνται. Επικρατεί η αυθαιρεσία, οι διακρίσεις, το μίσος, η αλαζονεία των ισχυρών, η πενία και η βία, η εξαθλίωση και η δυστυχία. Έτσι, λαοί αναγκάζονται να ξεριζωθούν από την πατρίδα τους και να πάρουν τον  δρόμο της προσφυγιάς, κάτω από άδικες συνθήκες συνήθως , για να ξεκινήσουν από την αρχή σε έναν άλλο τόπο.

  Τα κοινωνικά δεδομένα  διαφοροποιούνται συνεχώς παντού και στο χώρο του σχολείου. Το σχολείο φαίνεται να δυσκολεύεται  να αναδιαμορφωθεί προκειμένου να εκπληρωθούν οι στόχοι της εκπαίδευσης μέσα στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες .

Οι μαθητές  δείχνουν να βιώνουν το σχολείο ως ανταγωνιστικό χώρο όπου λείπει η ομαδικότητα και η συνεργασία. Το αντικείμενο της μάθησης  βρίσκεται πολύ μακρά από τα ενδιαφέροντά τους, ενώ   κρίνονται  (αξιολογούνται) από την επίδοσή τους πάνω σε αυτό. Σε πολλές περιπτώσεις   φαίνονται να μην είναι ευτυχισμένα στο σχολείο, δείχνουν να αισθάνονται ανία μέσα στην τάξη τους, οι επιδόσεις τους στα μαθήματα δεν είναι ικανοποιητικές, έχουμε  πολύ συχνά προβλήματα συμπεριφοράς (παραβατικότητα , βία, επιθετικότητα)  και υψηλό ποσοστό σχολικής διαρροής. 

Ειδικότερα τα παιδιά   είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους καθώς προέρχονται από διαφορετικές χώρες , διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές τάξεις , έχουν διαφορετικές κουλτούρες . Ορισμένοι μαθητές έχουν  πρόβλημα  με το θέμα της γλώσσας , οπότε οι δυσκολίες στην επικοινωνία , στις διαπροσωπικές σχέσεις και το χαμηλό μαθησιακό  επίπεδο είναι σχεδόν δεδομένα. Ούτως ή άλλως, αρκετά είναι τα  παιδιά που συναντούν δυσκολίες όταν προσπαθούν να ενταχθούν   στις ομάδες των συνομηλίκων τους με αποτέλεσμα να απομονώνονται και να μην έχουν κίνητρο να προσπαθήσουν οπότε και το ενδιαφέρον τους για το σχολείο μειώνεται. Είναι λοιπόν φανερό ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ιδιαίτερα απαιτητικός καθώς καλείται να ασκήσει το διδακτικό και παιδαγωγικό έργο του μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον , το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις αποτελεί και για τον ίδιο ένα ανταγωνιστικό χώρο , αφού η απαξίωση από τους μαθητές , τους γονείς και τους συναδέλφους του έρχεται όταν δεν τα καταφέρνει. Προσπαθεί να καλύψει την ύλη που έχει ορισθεί στο μαθησιακό του αντικείμενο χωρίς να είναι πάντα σίγουρος ότι η γνώση αυτή θα αποτελέσει πραγματικό εφόδιο για το μέλλον των μαθητών του. Οι εκπαιδευτικοί είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις καινοτομίες, καθώς οι προσπάθειες που έχουν μέχρι τώρα γίνει  αποσπασματικά για να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση δεν είχαν ιδιαίτερα αποτελέσματα. Σε πολλές περιπτώσεις οι εκπαιδευτικοί επιλέγουν μια αμυντική, αποστασιοποιημένη  στάση που τους οδηγεί  στο να νοιώθουν ανία και οι ίδιοι μέσα στο σχολείο .

Το σχολείο παραμένει παραδοσιακά κλειστό , ουσιαστικά στους γονείς και στις τοπικές κοινωνίες, παρόλο που πολύ συχνά εκφράζουν την  ανάγκη  να συμμετέχουν πιο ενεργητικά στην σχολική ζωή , προκειμένου να μοιραστούν τις ανησυχίες των παιδιών τους .

Στην  εκπαιδευτική πραγματικότητα η ανάγκη για αλλαγή στο κλίμα του σχολείου , στις ιδιαίτερες διαδικασίες κοινωνικοποίησης των μαθητών, στην συνεργασία των εκπαιδευτικών μεταξύ τους , στη συνεργασία με τους γονείς, στον τρόπο διδασκαλίας, ίσως είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Από τα παιδιά αυτό εκφράζεται με κάθε τρόπο, χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της έκφρασης είναι η ταινία «Αν όχι εμείς , τότε ποιοι;» της Νικολέτας Παπαθανασίου.

Η πρώτη προσπάθεια  να αξιοποιηθούν οι παιδαγωγικές αρχές του Celestin Freinet και του Μίλτου Κουντουρά στο σημερινό σχολείο ξεκίνησε το 2009 με το πρόγραμμα «Σχολεία Συνεργατικής μάθησης καιΠρόληψης». Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα για την κατάρτιση εκπαιδευτικού προσωπικού σε ότι αφορά στην πρόληψη ενάντια στη βία, τα ναρκωτικά, την κατάθλιψη και την εφηβική αυτοκτονικότητα. Την επιστημονική ευθύνη είχε η ομότιμη καθηγήτρια ψυχολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης  Μίκα Χαρίτου – Φατούρου. Η εφαρμογή του στηρίχθηκε στην συνεργασία εθελοντών εκπαιδευτικών και ψυχολόγων και τέλεσε υπό την αιγίδα ΑΠΘ. Το πρόγραμμα αυτό σχεδιάστηκε με σκοπό να αποτελέσει μια πρόταση πρόληψης των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων από τα οποία «πάσχουν» τα σχολεία μας (βλ. Χαρίτου-Φατούρου, 2000), προάγοντας τις κοινοτικές αξίες όπως η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη, η ισότητα και εφαρμόστηκε ερευνητικά τις σχολικές χρονιές 2010 – 2011 και 2011 – 2012 σε  δημοτικά και γυμνάσια σε όλη την χώρα.

Από τον Σεπτέμβρη 2016 δημιουργήθηκε και λειτουργεί το «Δίκτυο συνεργατικών σχολείων με την παιδαγωγική Freinet»

 Στο πλαίσιο αυτό το σχολείο λειτουργεί ως κοινότητα με την στήριξη και την συνεργασία των τριών παραγόντων που λαμβάνουν μέρος στην εκπαιδευτική διαδικασία , δηλαδή των εκπαιδευτικών, των μαθητών και των γονέων. Το μάθημα στην τάξη  γίνεται σε  συνεργατικό κλίμα μέσα από την οργανωμένη μικροομάδα .   Γίνεται προσπάθεια να χρησιμοποιούνται όσο το δυνατό περισσότερο βιωματικές μέθοδοι διδασκαλίας του μαθησιακού αντικειμένου, χωρίς όμως να αλλάζει η ύλη ή το αναλυτικό πρόγραμμα. Δεν επιτρέπονται οι ποινές. Οι κανονισμοί μπαίνουν από τους ίδιους τους μαθητές με την καθοδήγηση του δασκάλου στην αρχή της χρονιάς. Οι μαθητές θέτουν από μόνοι τους τα προβλήματα τους που ανακύπτουν στην καθημερινότητά τους και προσπαθούν από μόνοι τους να τα λύσουν στα συμβούλια της τάξης και στις συναντήσεις με τους γονείς. Τα παιδιά αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και γίνονται υπεύθυνα ενώ παράλληλα καλλιεργούνται οι κοινωνικές δεξιότητες. Το σχολείο δίνει την δυνατότητα στους  γονείς  να συμμετέχουν ουσιαστικά στην σχολική κοινότητα. Τέλος οι εκπαιδευτικοί αλληλοστηρίζονται στο εκπαιδευτικό έργο και διαχειρίζονται από κοινού τα θέματα της καθημερινής σχολικής ζωής.

 Πρόκειται για μια προσπάθεια ανταλλαγής απόψεων και πρακτικών από εκπαιδευτικούς που έχουν επιμορφωθεί πάνω στην παιδαγωγική Freinet (http://diktyofreinetgr.wixsite.com/diktyofreinet). Επίσης τις σχολικές χρονιές 2016 -17 και 2017-18  διοργανώθηκε και λειτουργεί  πιλοτικό πρόγραμμα για την εφαρμογή της Παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Βόλο, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και τη συνεργασία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής πολιτικής από την παιδαγωγική ομάδα για τη διάδοση της παιδαγωγικής Φρενέ στην Ελλάδα «Το Σκασιαρχείο - Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας» (https://skasiarxeio.wordpress.com/) σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών (http://pilotikofreinet.weebly.com/) .

Βιβλιογραφία:

  Μπαδικιάν Σ. (2016) «Συνεργατικά σχολεία με την Παιδαγωγική Freinet, Διαδικασίες εφαρμογής», Αθήνα