Το διακύβευμα στην παιδεία

Το μπλογκ Δημοκρατικά Σχολεία υποστηρίζει θέματα που μας αφορούν άμεσα ,όπως η πρόσφατη περιπέτεια της μητέρας που απειλήθηκε με απώλεια επιμέλειας απο το ελληνικό κράτος. Με αφορμή αυτήν την μοναδική στα χρονικά της παιδείας, υπόθεση και πράξη πολιτικής ανυπακοής, προτείνουμε να συντονιστούμε ώστε να προχωρήσουμε, στην ίδρυση ενός σωματείου με σκοπό την υπεράσπιση της χειραφετικής παιδαγωγικήςκαι εκπαίδευσης.

Το ζήτημα της υπόθεσης με την καταγγελία για κατ'οικον εκπαιδευση είναι ακόμα ανοιχτό και σε εκκρεμότητα καθώς δεν παραπέμφθηκε ποτέ σε δικάσιμο, αλλά η μητέρα εκβιάστηκε με πρωτοφανή αντιδημοκρατικό τρόπο μέσω της αρμόδιας εισαγγελίας ανηλίκων και παραμένει αιτία ομηρίας της ίδιας της μητέρας και της κόρης της. Και θα πρέπει να λυθεί νομοθετικά αν θέλουμε να έχουμε ελπίδες για λειτουργία μελλοντικά ενός ελευθεριακού και αυτοδιαχειριζόμενου σχολείου της κοινότητας. Το σημαντικότατο λοιπόν αυτό θέμα παρουσιάστηκε ελλιπέστατα, στρεβλά και μονομερως από τα μέσα μαζικής “ενημέρωσης” καθώς επικεντρώθηκαν στην είδηση της απώλειας επιμέλειας του παιδιού λογω της προσωπικης θέσης μιας ανυποχώρητης μητέρας που αρνείται να στείλει το παιδί της στο σχολείο όπως κάνουν ολοι. Δλδ έθεσαν το ζήτημα καθαρά σε μια προσωπική στάση ζωής αποκομμένο από την κοινωνική παράμετρο και τους συσχετισμούς με το δικαίωμα στη επιλογή του είδους και του τρόπου εκπαίδευσης και του προτάγματος της αυτεξουσιότητας. Ο λόγος που το πετισιον δεν συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό υπογραφών είναι γιατί κατά τη γνώμη μας δεν παρουσιάστηκε στο ευρύ κοινό η πολυπλοκότητα του ζητήματος της χειραφετικης εκπαίδευσης (με οτι αυτή συνεπάγεται) παρά μόνο η φαινομενική του υπόσταση (μέσω της συγκεκριμενης υπόθεσης) και η απαίτηση της επιλεκτικής παράκαμψης του νόμου.

Για το θεμα του homeschooling προβληθηκε σχετικο ρεπορταζ στην τηλεοραση. Η θέση μας είναι οτι ειναι μονομερης και αποσπασματική η αποψη του, καθως δεν θιγει και δεν φωτιζει την κοινωνικη συνιστωσα με την εννοια που την εχουμε θεσει σε παρελθούσες αναρτήσεις μας, δλδ οτι δεν αποτελει αυτοσκοπο η κατ'οικον εκπαιδευση αλλα μια αναγκαστικη επιλογη λογω της δυσκαμψιας του ελληνικου εκπαιδευτικου συστηματος να επιτρεψει την υπαρξη και λειτουργια αυτοδιαχεριζομενων κοινοτικων σχολειων εναλλακτικων μορφων εκπαιδευσης.

Φυσικα και δεν ειναι δυνατον στο ελαχιστο χρονικο πλαισιο του ρεπορταζ να προβληθουν ικανοποιητικα ολες οι παραμετροι ενος πολυ συνθετου ζητηματος. Πιστεύουμε οτι το θεμα ειναι πολυ σοβαρο με πολλαπλες επιπτωσεις σε καθε πτυχη του προσωπικου και κοινωνικου μας βιου, για να παρουσιαστει σε ενα κλιπακι στο κεντρικο δελτιο τηλεοτπικού καναλιου. Απαιτειται πολυ πιο ολοκληρωμενη προσεγγιση (πχ συζητηση στο στουντιο εφ'όλης της υλης με παρουσια υπουργου παιδειας ,συνηγορου του παιδιου, παιδαγωγων και γονεων και παιδιων, με αφορμη προβολη ταινιας οπως η Απαγορευμενη Εκπαιδευση) διοτι το ζητημα αυτο ειναι απλως μια πολυ καλη αφορμη για να πιασουμε την ουσια που δεν ειναι αλλη απο την συζητηση για τον τροπο που εχουμε επιλεξει να διαγουμε το βιο μας ως μερος μιας πολυτροπικής κοινωνικής διαστασης που ευνοει μονο τον διαρκη ανταγωνισμο και την χωριστικοτητα.

Δεν καταθετουμε απολυτη αποψη, αλλα διατηρούμε τις αμφιβολιες μας για την παρουσιαση τετοιων θεματων απο τα γνωστα μας "ψυχαγωγικα" καναλια...Θα ηταν ενδιαφερον να βλεπαμε πως θα αντιδρουσαν αν απο την παρουσιαση του θεματος θιγονταν εμμεσα. Γιατι το ζητημα της ποιοτητας και της φύσης της παιδειας σε μια κοινωνια , ειναι αναποφευκτα συνδεδεμενο και με την ποιοτητα των μεσων ενημερωσης και της συναινεσης που αυτα κατασκευαζουν (Τσομσκυ)

Το διακύβευμα λοιπόν δεν είναι το δικαίωμα στην κατ'οίκον εκπαίδευση αλλά η χειραφετική διάσταση της παιδείας. Στην πράξη αυτό συνδέεται με τα εξής:

Αμεση σύσταση πανελλαδικού σωματείου που θα μπορούσε ονομάζεται πχ “Κίνημα (γονέων , νέων παιδιών και παιδαγωγών) για τη χειραφετικη παιδαγωγική και εκπαίδευση “και το οποίο θα έχει το ρόλο να αποτελέσει σημείο αναφοράς, ενημερωσης και συσπείρωσης όλων μας αλλά και νομικό πρόσωπο που θα μας εκπροσωπεί στον αναπόφευκτο και αναγκαίο και επιτακτικό διάλογο με την επίσημη πολιτεία. Ίσως να ακούγεται λίγο οξύμωρο, αλλά πιστεύουμε ότι και με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε να κατοχυρώσουμε τα αυτονόητα δικαιώματα μας για την αυτοθεσμισή μας ως πολίτες, με τις ιδιοτητες του γονεα και του παιδαγωγου.

Oραματιζομαστε δημιουργία φορέων ανοιχτής συνεργατικής μαθησης που θα επαναπροσδιορίζουν την έννοια της εκπαίδευσης και θα αποδώσουν στη λέξη “σχολείο” την πραγματική της έννοια, μέσα σε ένα κοινοτικό πλαίσιο συνεργασίας και λειτουργίας υπό τη μορφή μιας διευρυμένης οικογένειας που αλληλοϋποστηρίζεται και συμπορεύεται δημιουργικά. Η ανάγκη του παιδιού υπαγορεύει όλες αυτές τις σκέψεις μας.Απο το παιδί ξεκίνησε άλλωστε το ερευνητικό μας ταξίδι στα πεδία της μάθησης και σε αυτό θα επιθυμούσαμε ιδανικά να καταλήξει το όποιο έργο συνδημιουργήσουμε , για να εξελιχτεί μελλοντικά στο είδος του σχολείου που οραματιζόμαστε ως αφετηρία μιας παιδείας που θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας ανεκτικότερης και συνειδητοποιημένης ανθρώπινης ύπαρξης και εν τέλει σε μια εξελιγμένη ανθρώπινη κοινωνία σε όλα τα επίπεδα.
Το οραμά μας αντικατοπτρίζεται στην εικόνα μιας συνεργατικής ανοιχτής και δημοκρατικής δομής ανοιχτής εν-παιδευσης με αλληλοσεβασμό στις ανάγκες όλων μας, όπου τα παιδιά θα λογαριάζονται ως ισότιμα μέλη και θα απολαμβάνουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την δική τους αυτενέργεια και συνειδητοποίηση της θέσης τους ως μέλη της μικρής μας κοινότητας αυτόνομης μάθησης και της ευρύτερης κοινωνίας. Ενα εγχείρημα αυτής της φύσης και φιλοσοφίας βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στην Αθήνα, ενώ πανελλαδικά υπάρχουν δεκάδες παρόμοια εγχειρήματα ήδη σε λειτουργία ή υπό σύσταση.

Οποιοσδήποτε γονέας ή παιδαγωγός επιθυμεί να συμμετέχει στη σύσταση ενός πανελλαδικού σωματείου όπως αναφέρθηκε παραπάνω, μπορεί να στείλει ένα αιτημα στο closer91@yahoo.gr με θεμα: Σωματείο 

Παρουσίαση βιβλίου: Το αλφαβητάρι της ελευθεριακής εκπαίδευσης

Σημείωση: Το παρόν κέιμενο αποτελεί μια σταχυολόγηση των κυριοτέρων σημείων του βιβλίου που αφορά άμεσα το θέμα του ιστολογιού μας και εμπλουτίζει σημαντικά τον εποικοδομητικό διάλογο. Σχόλια και κριτική ευπρόσδεκτα.

Συγγραφέας: Τζόελ Σπρίνγκ

μετάφραση: Νίκος Β. Αλεξίου

έκδοση : Ελεύθερος Τύπος, 1987

Φωτο απο το μπλογκ του σχολείου της Φύσης και των Χρωμάτων

Μια εισαγωγή απο τον εκπαιδευτικό Α. Μαραγκόπουλο

Τούτο το βιβλίο κάνει μια γερή “βουτιά” σε όλες τις ριζοσπαστικές παιδαγωγικές κατευθύνσεις από τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ στον Ίλλιτς και από τον Ουίλλιαμ Γκόντγουιν στον Ράιχ και τον Νηλ. Δεν πρόκειται όμως για ένα στεγνό θεωρητικό βιβλίο. Υπάρχει ένα μονάχα πρόβλημα: “Μπορεί η εκπαίδευση να αφήνει τους ανθρώπους να εξουσιάζουν το μυαλό και το σώμα τους;” και γύρω από αυτό εστιάζονται οι θεωρίες και οι εφαρμογές τους.

Το ενδιαφέρον αυτού του βιβλίου έγκειται στο οτι οι απαντήσεις των ριζοσπαστών παιδαγωγών σε αυτό το ερώτημα, θίγουν αναπόφευκτα το άλλο μεγάλο πρόβλημα: “Θα μπορέσουν ποτέ οι άνθρωποι να ζήσουν ελεύθεροι;”

Χωρίς ψευδαισθήσεις για τη δυνατότητα άμεσα εφαρμόσιμης απάντησης στα δύο αυτά ερωτήματα, το βιβλίο απλά και συγκεκριμένα “ανακρίνει” εξαντλητικά την προσωπική σχολική εμπειρία του κάθε αναγνώστη και την σπρώχνει σε ριζοσπαστικότερες αναζητήσεις.

Ακολουθουν τα κυριότερα σημεία:

“Η τάση της εθνικής εκπαίδευσης να διαιωνίζει την πλάνη, θα έπρεπε να κάνει τον κόσμο δύσπιστο απεναντί της” Γκοντγουιν

Η αναπαραγωγή της συναίνεσης ως προς τις πολιτικές και κοινωνικές αξίες μέσα από τη λειτουργία του θεσμού του δημόσιου εθνικού σχολέιου.

Τα σχολεία ως εστίες συντήρησης των κυρίαρχων θεσμών.

Οι όποιες μεταρρυθμιστικές κινήσεις που εντάσσονται στο κυρίαρχο σύστημα, δεν μπορούν να πετύχουν τίποτα που να προωθεί το στόχο της χειραφέτησης των ανθρώπων. Αυτοί που οργανώνουν τα εθνικά σχολεία ποτέ δεν θέλησαν την εξύψωση του ανθρώπου, αλλά την υποδουλωσή του και είναι εντελώς μάταιο να περιμένει κανείς οτιδήποτε από τα σημερινά σχολεία

Εξωγενή κίνητρα απόκτησης γνώσεως και σύνδεση με τη διακυβέρνηση βασισμένη σε δεσποτικούς νόμους.

Η ψυχολογική εξουσία του σχολείου συμβάλλει στη δημιουργία της αυτοαντίληψης. “Η ύψιστη εξουσία είναι η επίδραση του σχολείου πάνω στην αντίληψη των ανθρώπων για τον εαυτό τους” Ιβαν Ιλλιτς

Εσωτερικευμένη εξουσία σε ευθεία αντιπαράθεση με την έννοια του αυτεξούσιου.

Η διαφορά ανάμεσα στην εκπαιδευση και την καλλιέργεια (με την έννοια της μόρφωσης) έγκειται στον εξαναγκασμό. ¨Εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια υπό περιορισμό. Η καλλιέργεια είναι ελεύθερη” Λέων Τολστόη

“Σχολεία μη παρέμβασης” : Μουσεία και δημόσιες διαλέξεις. Είναι συνειδητά σχεδιασμένες για να εκπληρώσουν κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, αλλά ο ενδιαφερόμενος είναι ελεύθερος να τις παρακολουθήσει ή όχι.

“Η γνώση που διδάσκεται μετατρέπει τα άτομα σε μαθητές μάλλον παρά σε δημιουργικά όντα” Μ. Στίρνερ

Η κοινωνικοποίηση έγινε περισσότερο ένα προϊόν της ζωής μέσα στο σχολείο παρά της ζωής μέσα στην κοινότητα.

Ο Στίρνερ υποστήριζε οτι μέσα στο σχολείο, η γνώση δεν αναπτύσσεται σαν μέρος μιας διαδικασίας ενεργοποίησης και άσκησης της βούλησης, αλλά διδάσκεται από ενα δάσκαλο και κατόπιν εφαρμόζεται από τον μαθητή. Αυτεξούσιο σημαίνει απελευθέρωση από τα δόγματα και τις ηθικές επιταγές και μια βούληση χειραφετημένη από τις εξουσιαστικές καταβολές της. Αυτεξούσιο σημαίνει απελευθέρωση από τα ίδια τα σχολεία.

Πώλ Γκούντμαν : το αποκεντρωμένο σχολείο

Τα ελεύθερα σχολεία αποτελούν οάσεις ελεύθερης δραστηριότητας αλλά δεν καταφέρνουν να επιφέρουν οποιαδήποτε αλλαγή στη δομή της κοινωνίας.

Πάουλο Φρέιρε: εξανθρωπισμένος κόσμος σε ευθεία αντιπαραβολή με την κουλτούρα της σιωπής

Αποταμιευτική θεωρία του Φρέιρε: ο μαθητής είναι ένα αντικείμενο στο οποίο ενσωματώνεται η γνώση και όχι υποκείμενο της διαδικασίας μάθησης. Η ύλη του αποταμιευτικού συστήματος στρέφεται ενάντια στον μαθητή. Αντί να επιβεβαιώνει τη ζωή του μαθητή και να προσφέρει όργανα για μια καλύτερη κατανόηση, αρνείται αυτή τη ζωή και συσκοτίζει την αυτεπιγνωσή του.

“Η μαζική κοινωνία είνα μια υπερσχολειοποιημένη κοινωνία, όπου οι άνθρωποι έχουν παραιτηθεί απο την ανεξάρτητη σκέψη για χάρη της απλής μάθησης, της βασισμένης στις συμβουλές των ειδικών” Π. Φρέιρε

Η ριζοσπαστική παιδαγωγική θα γίνει ένα απλό θέμα συζήτησης, αν δεν προσανατολίζεται πολιτικά προς την πραγματικότητα της κυρίαρχης εκπαιδευτικής δομής.

Η σχολική εκπαίδευση είναι μια σχεδιασμένη μέθοδος κοινωνικοποίησης, που εχει σαν στόχο να παράγει, διαμέσου ενός συστήματος θεσμικών ελέγχων, υπάκουους εργάτες και πολίτες. Απ'την άλλη μεριά μόρφωση σημαίνει την απόκτηση γνώσης και ικανότητας με τις οποίες μπορούμε να μετασχηματίσουμε τον κόσμο και να μεγιστοποιήσουμε την ατομική αυτονομία. Η μόρφωση μπορεί να αποτελέσει πηγή ατομικής απελευθέρωσης.

Οποιοδήποτε σχέδιο σοβαρής εκπαιδευτικής αλλαγής πρέπει να καλύπτει ολόκληρο το φάσμα της εκπαιδευτικής εξουσίας. Δεν πρέπει να προτείνει απλώς εναλλακτικά εκπαιδευτικά μοντέλα, αλλά επίσης και μια νομική εκστρατεία για την αλλαγή των εκπαιδευτικών νόμων, έναν αγώνα για ένα διαφορετικό σύστημα χρηματοδότησης της εκπαίδευσης, μια κατανόηση κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των παιδιών, μια έμφαση στα δικαιώματα των γυναικών και την αλλαγή της οικογενειακής δομής και μια εκστρατεία για την αλλαγή της φύσης και της κατεύθυνσης της επιστημονικής έρευνας στις παιδαγωγικές σχολές των σημαντικότερων πανεπιστημίων.

Κανένα ριζοσπαστικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν μπορεί πραγματικά ν'αναπτυχθεί αν όλα τα παιδιά είναι αναγκασμένα να πηγαίνουν σε σχολεία που εγκρίνει η κυβέρνηση.

Η αλλαγή της κυρίαρχης εκπαιδευτικής δομής θα συνοδευόταν από την αναγνώριση οτι η έννοια του σχολείου είναι απαρχαιωμένη στη σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία. Με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τη ζωή στα αστικά κέντρα, δεν υπάρχει λόγος που να εμποδίζει ένα άτομο να μάθει τα βασικά στοιχεία της γραφής και της ανάγνωσης, της αριθμητικής απλά και μόνο μεγαλώνοντας και ζώντας σαν ενεργό άτομο μέσα στην κοινότητα.

Το ζητούμενο στο μέλλον είναι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ν'ανεβάζει το επίπεδο συνείδησης κάθε ατόμου σε μια κατανόηση των κοινωνικών και ιστορικών δυνάμεων που δημιούργησαν την τωρινή κοινωνία και που καθορίζουν την κοινωνική θέση του ατόμου. Αυτό μπορεί να γίνει διαμέσου ενός συνδυασμού θεωρίας και πρακτικής μέσα στον οποίο και οι δύο μεταβάλλονται, καθώς όλοι οι άνθρωποι εργάζονται για μια απελευθερωμένη κοινωνία. Δεν πρέπει να υπάρχει ένα πρόγραμμα μελλοντικής αλλαγής αλλά μάλλον ένας συνεχής διάλογος πάνω στα μέσα και τους σκοπούς. Η μόρφωση πρέπει να βρίσκεται στην καρδιά μιας τέτοιας επαναστατικής προσπάθειας.

Διαβάστε ολόκληρο το βιβλίο εδώ

Εκπαιδεύοντας για την δημοκρατία: από την θεωρία στην πράξη.

Πάντειο Πανεπιστήμιο

25-26 Μαϊου 2015

4.00-8.00 μμ.

Δικαίωμα στην ελεύθερη, δημοκρατική, φυσική εκπαίδευση: Για μια ολοκληρωτικά νέα Παιδεία

Δικαίωμα στην ελεύθερη, δημοκρατική, φυσική εκπαίδευση: Για μια ολοκληρωτικά νέα Παιδεία: Είμαστε μία διαρκώς αυξανόμενη ομάδα γονέων που υποστηρίζουν αυτό που θεωρούμε αυτονόητο: το δικαίωμα στην ελεύθερη, δημοκρατική, φυσική ...

ΓΙΑ ΤΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΆ ΣΧΟΛΕΊΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΉ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

Από τον Δημήτρη Λάγιο

στα πλαίσια της συζήτησης για την αλλαγή στην παιδεία, σας κοινοποιώ ένα κάπως μεγάλο, είναι η αλήθεια, κείμενο για τις θέσεις, που θα παρουσιάσω αύριο στο φόρουμ που διοργανώνουν οι ηλιόσποροι:http://www.iliosporoi.net/
ακολουθεί το κείμενο, καλή ανάγνωση:

Αποτελεί αναμφισβήτητη αρχή ότι τα παιδιά αναπαράγουν τα μοντέλα συμπεριφοράς των ενηλίκων και του περιβάλλοντος που είναι ενταγμένα. Αποτελεί επίσης κοινή παραδοχή ότι ο κόσμος μας, αν και σε πολλά πιο προοδευμένος σε σχέση με το παρελθόν, είναι ακόμα ένας κόσμος που υποφέρει από ανισότητες, αυταρχισμό, βία και εκμετάλλευση, από έλλειψη σεβασμού στην αξία της ζωής και του περιβάλλοντος και συνακόλουθα με τεράστια περιθώρια βελτίωσης. Συχνά, στην προσπάθειά μας να βρούμε τι φταίει ή πώς θα διορθώσουμε τα κακώς κείμενα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως όλα είναι ζήτημα παιδείας. Για ποια παιδεία όμως μιλάμε;
Καταρχάς, είναι απολύτως αναγκαίο να επισημανθεί ότι η παιδεία και η μόρφωση είναι διαδικασίες πολύ ευρύτερες από το σχολείο και το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, με λίγα λόγια τα παιδιά μαθαίνουν παντού, φυσικά και εκτός σχολείου. Κατά δεύτερον, είναι η ανάγκη να ξαναπροσδιοριστεί ο βασικός σκοπός της παρεχόμενης πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, να ξανατεθεί δηλαδή το ερώτημα τι θεωρούμε σημαντικό να μαθαίνει το παιδί στο σχολείο και πώς.
Παρ’ όλες τις πολιτικές εξαγγελίες και τις γενικές αρχές που διατυπώνονται στα νομοθετήματα (περί πολύπλευρης σωματικής και πνευματικής ανάπτυξης, ανάπτυξης της προσωπικότητας των μαθητών µε ισχυρή αυτοαντίληψη, συναισθηµατική σταθερότητα, κριτική και διαλεκτική ικανότητα καθώς και θετική διάθεση για συνεργασία και αυτενέργεια κλπ.), κεντρικός –σχεδόν αποκλειστικός- σκοπός που διατρέχει το υπάρχον εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι η απόκτηση από τους μαθητές των γνώσεων-πληροφοριών εκείνων που θα τους εντάξουν, όταν φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία, στην αγορά εργασίας. Την εξυπηρέτηση αυτού του σκοπού υπηρετούν, μεταξύ άλλων, η διαρκής διόγκωση της διδακτέας ύλης των μαθητών από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού ακόμα, ο σχεδόν αποκλειστικά προπαρασκευαστικός για τη μετάβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση χαρακτήρας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η υιοθέτηση από τα κράτη –συμπεριλαμβανομένου του δικού μας- των τεστ PISA (Programme for International Student Assessment) του ΟΟΣΑ ως οδηγών για τις προτεινόμενες εκπαιδευτικές πολιτικές.
Στον αντίποδα θεωρούμε πως το βασικό περιεχόμενο της σχολικής παιδείας θα πρέπει να είναι η καλλιέργεια του τρόπου που ο μαθητής θα γίνει πολίτης. Και επειδή απ’ όλα τα δοκιμασμένα πολιτικά συστήματα προκρίνουμε το δημοκρατικό, βασικό περιεχόμενο της σχολικής παιδείας πρέπει να γίνει η δημοκρατία με άμεση εφαρμογή της στη σχολική πρακτική:
Στο δημοκρατικό σχολείο μαθητές και εκπαιδευτικοί συμμετέχουν ισότιμα στη διαμόρφωση της σχολικής ζωής, μέσω συνέλευσης με μέλη όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές και εκπαιδευτικούς. Κάθε μέλος, είτε πέντε είτε τριάντα πέντε χρόνων, έχει από μία ισοδύναμη ψήφο. Η συνέλευση αυτή συνεδριάζει τακτικά, κάθε βδομάδα καθώς και όποτε ζητηθεί από κάποιο προκαθορισμένο αριθμό μελών της. Λόγο έχουν όλοι κι εκεί συζητούνται όλα τα θέματα του σχολείου: οικονομικά, διαδικαστικά, θέματα μαθησιακά, συμπεριφορών, κανόνων, τα πάντα. Η συνέλευση μπορεί, για λόγους διευκόλυνσης της δημοκρατικής λειτουργίας, να αποφασίζει την ανάθεση δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων σε μια μικρότερη ομάδα μαθητών και εκπαιδευτικών, με σύντομη θητεία.
Στο δημοκρατικό σχολείο ο μαθητής έχει τη δυνατότητα και την ενθάρρυνση από το εκπαιδευτικό προσωπικό να μάθει –ή, καλύτερα, να ερευνήσει- ό,τι θέλει, αν θέλει, με όποιον θέλει, στο χρόνο που θέλει. Αυτό σημαίνει τρία βασικά πράγματα: α) ότι οι ενήλικοι, γονείς και εκπαιδευτικοί, αναγνωρίζουν στα παιδιά και αποδέχονται την ενδιάθετη, φυσική τους τάση για μάθηση και εξερεύνηση του κόσμου, β) ότι ενήλικες, γονείς και εκπαιδευτικοί, εμπιστεύονται τα παιδιά και γ) απουσιάζει ο καταναγκασμός.
α) Τα παιδιά έχουν από τη φύση τους την τάση να εξερευνούν το περιβάλλον τους, είναι περίεργα, γεμάτα ερωτήματα και έναν αυξημένο θαυμασμό-απορία για τον κόσμο που τα περιβάλλει. Τα παιδιά μαθαίνουν διαρκώς και μαθαίνουν μέσα από το παιχνίδι. Το παιχνίδι εξειδικεύεται, γίνεται πολυπλοκότερο και πιο συστηματικό με την ηλικία, δεν παύει όμως να είναι ο προσφορότερος δρόμος για μάθηση. Το υπάρχον, συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα περιθωριοποιεί το παιχνίδι, το θεωρεί πάρεργο. Όσες -φιλότιμες ή προσχηματικές- προσπάθειες και αν έχουν γίνει για μια προσέγγιση των γνωστικών αντικειμένων μέσα από το παιχνίδι, πέφτουν στο κενό εξαιτίας της άκαμπτης δομής της σχολικής ζωής, η οποία οφείλει καταρχάς να ακολουθεί ασθμαίνοντας τις επιταγές των αναλυτικών προγραμμάτων, είναι κατά δεύτερον τεμαχισμένη σε σύντομες ώρες μαθημάτων και συντομότερα διαλείμματα, πράγμα που διασπά την προσοχή μαθητών και των διδασκόντων. Είναι δηλαδή η δομή του συγκεντρωτικού σχολείου που δεν ανέχεται την ουσιαστική προσέγγιση της βιωματικής μάθησης.
β) Είναι διάχυτη αλλά ξεπερασμένη, τουλάχιστον στην εκπαιδευτική θεωρία, η εντύπωση ότι τα παιδιά δε γνωρίζουν, αποτελούν δηλαδή, άδεια καζάνια, των οποίων τον τεράστιο αυτό άδειο χώρο οφείλουν να καλύψουν οι ενήλικες, που τα γνωρίζουν όλα. Δε χρειάζεται να καταδείξουμε τον επιεικώς μονοδιάστατο χαρακτήρα της άποψης αυτής. Αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι: 1) τα παιδιά από την πρώτη στιγμή της ζωής τους εκδηλώνουν χαρακτήρα, μεγαλώνοντας και αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον τους αποκτούν ιδιαίτερα ενδιαφέροντά, στα οποία, όταν αφήνονται να δοθούν ολόψυχα και απερίσπαστα, φτάνουν σε εκπληκτικά για τα μάτια των ενηλίκων αποτελέσματα και 2) τα παιδιά χρειάζονται να νιώθουν ότι τα εμπιστεύονται, ώστε να εξελιχθούν σε υγιείς και αυτόνομες προσωπικότητες. Και αυτός ακριβώς είναι ο πρωταρχικός ρόλος των ενηλίκων, γονιών και εκπαιδευτικών: να δημιουργούν εκείνο το ασφαλές περιβάλλον που θα επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύψουν τον κόσμο. Η πρακτική των δημοκρατικών σχολείων ανά τον κόσμο αποδεικνύει ότι ακόμα και αν τα παιδιά περνούν τεράστια χρονικά διαστήματα ασχολούμενα με «ασημαντότητες», εντούτοις μαθαίνουν διαρκώς και όταν αποφασίζουν να ασχοληθούν με τα «σημαντικά», επειδή ακριβώς το κάνουν από εσωτερική παρακίνηση και ελεύθερη βούληση, το κάνουν σε πολύ πιο σύντομο χρόνο από αυτόν που απαιτείται στην υποχρεωτική μαθησιακή διαδικασία. Επιπλέον, επειδή η μόρφωση είναι διαδικασία ευρύτατη, οι «ασημαντότητες», με τις οποίες προτιμούν να ασχολούνται τα παιδιά, διασταυρώνονται πάντα με κάποιο τρόπο με όσα «σημαντικά» προκρίνουν εκπαιδευτικοί και αναλυτικά προγράμματα.
γ) Είναι λογικά και πρακτικά αδιανόητο να εξαγγέλλεται ως παιδαγωγικός στόχος η διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων ανθρώπων με μέσο τον καταναγκασμό. Καταναγκασμός στις ώρες προσέλευσης και αποχώρησης, καταναγκασμός στο μοίρασμα των παιδιών σε τάξεις ηλικιακά αμιγείς, καταναγκασμός στη διδακτέα ύλη, καταναγκασμός στο δάσκαλο που διδάσκει, καταναγκασμός σε καθισιό και ησυχία την ώρα του μαθήματος, καταναγκασμός στη διάρκεια του μαθήματος, καταναγκασμός σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις της σχολικής ζωής. Στον αντίποδα του καταναγκασμού είναι η ελευθερία. Ελευθερία δε σημαίνει αποδιοργάνωση, οχλαγωγία, έλλειψη σεβασμού, αν και μπορεί να περάσει κανείς και από αυτό το στάδιο στην προσπάθειά του να μάθει να αυτοπειθαρχεί. Στο δημοκρατικό σχολείο οι μαθητές ασκούνται στην ελευθερία μαθαίνοντας να αναλαμβάνουν την ευθύνη που αυτή προϋποθέτει.
Με αφετηρία το σχολείο Summerhill, που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1921 στη Βρετανία, από τον Α. Νηλ, και συνεχίζει ως σήμερα, η δημοκρατική εκπαίδευση μετράει ήδη έναν αιώνα ζωής. Οι αρχές της συνοψίζονται στη δυνατότητα των μαθητών α) να μαθαίνουν αν θέλουν, β) ό,τι θέλουν, γ) όπως θέλουν, δ) όποτε θέλουν και ε) στην υποχρέωση συμμετοχής σε συμβούλια όπου μαθητές και εκπαιδευτικό προσωπικό έχουν ισότητα ψήφου και όπου λαμβάνονται αποφάσεις για όλα ή τουλάχιστον για τα περισσότερα θέματα της σχολικής κοινότητας. Η εμπειρία από τον ένα αιώνα λειτουργίας τέτοιων σχολείων αποδεικνύει πως εντέλει τα παιδιά θέλουν. Απλά θέλουν στο χρόνο τους, ο οποίος δεν ταυτίζεται με αυτόν που προαποφασίζουν τα αναλυτικά προγράμματα των υπουργείων παιδείας. Η εμπειρία αποδεικνύει, επίσης, ότι τα παιδιά ενδιαφέρονται για μια τεράστια ποικιλία πραγμάτων, που τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αδυνατούν να αντιληφθούν. Τα παιδιά πηγαίνουν στα σχολεία τους με εντελώς διαφορετική διάθεση απ’ ό,τι τα παιδιά των συμβατικών σχολείων, πηγαίνουν δηλαδή σε χώρους στους οποίους γίνονται αποδεκτά ως ισότιμα μέλη της κοινότητας, όπου ο καταναγκασμός στη μάθηση συγκεκριμένων πραγμάτων δεν απονευρώνει τη φυσική ροπή τους για εξερεύνηση και μάθηση, όπου η εμπέδωση της δημοκρατικής λειτουργίας της σχολικής κοινότητας γίνεται στην πράξη, όχι στις εξαγγελίες των υπεύθυνων γραφειοκρατών και η ανάληψη ευθύνης από την πιο μικρή ηλικία δημιουργεί ενεργούς πολίτες. Στις κοινότητες αυτές, η μάθηση δεν αγκομαχά πίσω από δείκτες PISA, οι εκπαιδευτικοί δεν ξεπέφτουν σε θηριοδαμαστές ή λοχίες, τα παιδιά δεν κατηγοριοποιούνται με βάση την ηλικία ή την επίδοση σε διαγωνίσματα. Ο τρόπος λειτουργίας αυτών των κοινοτήτων επιβάλλει τη συνεργασία και εκμαιεύει τις ιδιαίτερες κλίσεις από τον κάθε συμμετέχοντα.
Δημοκρατικά σχολεία υπάρχουν παντού, στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα διαρκώς διευρυνόμενο κίνημα που εκτείνεται από τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ ως την Ιαπωνία και από τη Φινλανδία ως τη Νέα Ζηλανδία. Σταθμοί στη δημοκρατική εκπαίδευση υπήρξαν η δημιουργία του Dartington Hall School το 1926 και η συνέχισή του το 1987 από το Sands School, η δημιουργία του Sudbury Valley School στις Η.Π.Α το 1968, ίσως του πιο «φιλελεύθερου» και διαδεδομένου από τα δημοκρατικά σχολικά μοντέλα, η ίδρυση από τον Yaacov Hecht του δημοκρατικού σχολείου της Hadera στο Ισραήλ, που οδήγησε στη σταδιακή δημιουργία είκοσι πέντε περίπου δημοκρατικών σχολείων στο Ισραήλ και την ένταξή τους στο επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα καθώς και την ίδρυση του Ινστιτούτου για τη Δημοκρατική Εκπαίδευση (IDE), στο οποίο λειτουργεί ακαδημαϊκό πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στη δημοκρατική εκπαίδευση, η δημιουργία το 1993 του διεθνούς δικτύου με το όνομα Διεθνής Διάσκεψη για τη Δημοκρατική Εκπαίδευση -International Democratic Education Conference (IDEC)- η οποία διεξάγεται κάθε χρόνο σε διαφορετικό μέρος του κόσμου, η δημιουργία το 2008 της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για τη Δημοκρατική Εκπαίδευση -European Democratic Education Community (EUDEC)- η οποία εκπροσωπεί πάνω από 43 σχολεία από σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και διεξάγει ετήσιες συνδιασκέψεις.
Στις χώρες εκείνες, που τα δημοκρατικά σχολεία (αλλά και η εκτός σχολείου διδασκαλία,unschooling, καθώς και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι μάθησης), είναι ανεκτά, οι απόφοιτοί τους μπορούν να συμμετέχουν σε γενικές εξετάσεις στο τέλος της σχολικής ζωής (π.χ. General Certificate of Secondary Education – G.C.S.A για τη Μ. Βρετανία ή Abitur για τη Γερμανία) προκειμένου να πιστοποιηθεί η κατάκτηση ενός επιπέδου γνώσεων προκειμένου εισαχθούν, εφόσον το επιθυμούν, στην ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση.
Το ερώτημα είναι: μπορούν τέτοια μοντέλα να εφαρμοστούν στο εγχώριο εκπαιδευτικό σύστημα; Η ευκολία της απάντησης είναι ευθέως ανάλογη με τη δυσκολία εφαρμογής της. Ας ρίξουμε, όμως πριν, μια ματιά στο υπάρχον σύστημα:
Τα σχολεία λειτουργούν με σαφή ιεραρχική δομή που τείνει τα τελευταία χρόνια να γίνεται όλο και πιο αυταρχική. Σύμφωνα με το Ν. 1566/1985, το βασικό νόμο για την εκπαίδευση, όσο και με το Ν. 682/1977 που αφορά στην ιδιωτική εκπαίδευση, την πρωταρχική ευθύνη για την εκπαίδευση έχει καταρχάς το υπουργείο παιδείας, το οποίο με υπουργικές αποφάσεις και προεδρικά διατάγματα ορίζει την οργάνωση και λειτουργία των σχολείων, την εγγραφή, μετεγγραφή και κατάταξη των μαθητών, την έναρξη και λήξη του σχολικού έτους, τη αξιολόγηση των μαθητών, την οργάνωση της μαθητικής ζωής, το γενικό πλαίσιο των σχολικών εκδηλώσεων και κάθε άλλη λεπτομέρεια σχετική με τη λειτουργία των σχολείων. Το υπουργείο, επίσης, επιβάλλει τη διδακτέα ύλη μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα.
Στο επίπεδο της σχολικής μονάδας, υπεύθυνος είναι πρώτα απ’ όλους ο διευθυντής και έπειτα ο σύλλογος διδασκόντων. Ο διευθυντής είναι αρμόδιος για την τήρηση των νόμων και εγκυκλίων και για την εφαρμογή των αποφάσεων του συλλόγου διδασκόντων. Στο ίδιο πνεύμα των αποψιλωμένων αρμοδιοτήτων κινείται και ο σύλλογος διδασκόντων, ο οποίος μπορεί να συνεδριάζει αν ανακύψει κάποιο ειδικό θέμα και ζητηθεί από τον πρόεδρό του ή από το 1/3 του συλλόγου. Σε κάποιες συνεδριάσεις κάποιων θεμάτων, που και αυτά αρμόδιο να τα ορίσει είναι το υπουργείο, μπορεί να παρίστανται εκπρόσωποι των μαθητών.
Βασικός πρωταγωνιστής στην τάξη είναι ο δάσκαλος. Στην ουσία αποτελεί το εκτελεστικό όργανο της κεντρικής διοίκησης και φροντίζει να καλύψει την ύλη.
Μέσα σε αυτό το συγκεντρωτικό και άκαμπτο σύστημα, οι μαθητές αποτελούν τη βάση της πυραμίδας, την πολυπληθέστερη ομάδα με τις περισσότερες υποχρεώσεις και τη μικρότερη δυνατή ικανότητα παρέμβασης στη διαμόρφωση της σχολικής ζωής. Η σχολική τους ζωή, που καλύπτει το ένα τρίτο της μέρας και συνολικά δώδεκα χρόνια ζωής, είναι απολύτως ρυθμισμένη, χωρίς περιθώρια πρωτοβουλιών. Τόσο το τι θα διδαχθούν όσο και το πώς θα διαλέξουν να δομήσουν τη μέρα τους είναι από πολύ πριν και από πολύ μακριά αποφασισμένο. Ο εγγύτερος εκπρόσωπος αυτής της απρόσωπης αρχής, που αποφασίζει για αυτούς, ο δάσκαλος, είναι ήδη ανίκανος να παρεκκλίνει από τις αποφάσεις και υποχρεωμένος από το νόμο να τις εκτελέσει. Είναι αυτονόητο ότι οι μαθητές δεν έχουν κανένα λόγο στη διαμόρφωση της σχολικής ζωής παρά μόνο ως καταναλωτές πληροφοριών. Είναι επίσης αυτονόητο πως μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, τα παιδιά έχουν τρεις δρόμους: α) της υποταγής, β) της εξέγερσης και γ) της εγκατάλειψης του σχολείου. Δεν είναι τυχαία τα υψηλά ποσοστά αποκλινουσών συμπεριφορών και μαθητικής διαρροής, τόσο σε πανευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα πρώτα δημοκρατικά σχολεία, το Summerhill και το Dartington Hall School, λειτούργησαν στον αντίποδα της συγκεντρωτικής εκπαίδευσης ως χώροι υποδοχής-θεραπείας παιδιών που είχε αποβάλει η κατεστημένη σχολική πραγματικότητα.
Επανερχόμενοι στο αρχικό ερώτημα, αν δηλαδή μπορούν τέτοια μοντέλα να εφαρμοστούν στο εγχώριο εκπαιδευτικό σύστημα, θα απαντούσαμε: ασφαλώς και μπορούν. Είναι θέμα καταρχάς πολιτικής βούλησης, μια και η βούληση μιας έστω μικρής μερίδας πολιτών είναι δεδομένη. Θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε πως το δημοκρατικό σχολείο είναι ελεύθερο κάθε άνωθεν επιβεβλημένου αναλυτικού προγράμματος, γι’ αυτό και είναι αδύνατη η προσαρμογή των αρχών του ή μέρους αυτών στα υπάρχοντα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία. Η πρακτική άλλωστε αποδεικνύει πως αφενός θεσμοί, όπως τα πενταμελή και δεκαπενταμελή μαθητικά συμβούλια, αποτελούν καρικατούρες δημοκρατικής λειτουργίας αφού οι αρμοδιότητές τους είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες, αφετέρου οι σχέσεις μαθητών – εκπαιδευτικών είναι ετεροβαρείς, υπέρ των δεύτερων, ασφαλώς. Είναι, βέβαια, δυνατό στο δημοκρατικό σχολείο να παρέχονται οι υποδομές και οι αντίστοιχοι εκπαιδευτικοί για τη διδασκαλία των μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος, όπως γίνεται λόγου χάρη στο δημοκρατικό σχολείο της Hadera, όμως η παρακολούθηση των μαθημάτων από τους μαθητές είναι προαιρετική και η διαμόρφωση της σχολικής ζωής επαφίεται αποκλειστικά σε αυτούς και τους εκπαιδευτικούς μέσα από αποφάσεις που λαμβάνονται από τη σχολική συνέλευση, η οποία έχει αρμοδιότητα για όλα τα ζητήματα του σχολείου.
Για να υπάρξουν, λοιπόν, δημοκρατικά σχολεία στη χώρα μας, χρειάζεται τροποποίηση του Ν. 1566/1985 με την προσθήκη της δυνατότητας ίδρυσης και λειτουργίας δημόσιων πιλοτικών δημοκρατικών σχολείων πειραματικού χαρακτήρα. Τα σχολεία αυτά προτείνεται να ιδρυθούν και να λειτουργήσουν αρχικά σε περιοχές που παρατηρούνται αυξημένα ποσοστά εγκατάλειψης του σχολείου και παραβατικών συμπεριφορών και να αφορούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ο λόγος είναι ότι το δημοκρατικό μοντέλο εκπαίδευσης γεννήθηκε από την ανάγκη για ένταξη στη σχολική κοινότητα παιδιών με δυσκολία ένταξης στο κρατούν σχολικό σύστημα και κέρδισε την ανοχή της εκπαιδευτικής γραφειοκρατίας επειδή πέτυχε στο σκοπό αυτό. Αυτό μαρτυρά η ιστορία του Summerhill και του Dartington Hall School στις αρχές του 20ου αι. αλλά και η ιστορία του Moo Baan Dek (Το Παιδικό Χωριό)στην Ταϋλάνδη, που λειτουργεί με παιδιά της απόλυτης φτώχιας, εγκαταλειμμένα, ορφανά και κακοποιημένα. Θα πρέπει να είναι πρωτοβάθμια σχολεία επειδή η μικρή ηλικία βοηθά στην επούλωση πληγών ενώ παιδιά στην εφηβεία με διαμορφωμένη ήδη κοσμοαντίληψη είναι δυσκολότερο να μάθουν να μην καταχρώνται την ελευθερία. Ο Α.Σ. Νηλ, ιδρυτής του Summerhill και πρωτοπόρος της δημοκρατικής εκπαίδευσης, έλεγε επ’ αυτού ότι αν το σχολείο του είχε την οικονομική δυνατότητα, δε θα δεχόταν παιδιά πάνω από την ηλικία των εφτά.
Μπορεί, επίσης, να γίνει χρήση της δυνατότητας που παρέχει το άρθρο 3 του Ν. 682/1977 για τα ιδιωτικά σχολεία, στο οποίο προβλέπεται, έπειτα από αίτηση όποιου ενδιαφέρεται, η ίδρυση και λειτουργία πειραματικού τύπου ιδιωτικών σχολείων με υπουργική απόφαση, στην οποία θα καθορίζεται το αναλυτικό τους πρόγραμμα και να δοθεί έτσι η δυνατότητα σε ιδιώτες που επιθυμούν, να ιδρύσουν και να λειτουργήσουν δημοκρατικά σχολεία.
Η λειτουργία τόσο δημόσιων πιλοτικών δημοκρατικών σχολείων πειραματικού χαρακτήρα όσο και η παροχή δυνατότητας σε ιδιώτες να ιδρύσουν ιδιωτικό δημοκρατικό σχολείο προϋποθέτει τη θέσπιση εξετάσεων στο τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίες πιστοποιούν την κατάκτηση ενός επιπέδου γνώσης που διασφαλίζει το πέρασμα από το ένα επίπεδο εκπαίδευσης στο άλλο.
Οι απαιτούμενες θεσμικές αλλαγές για τη δυνατότητα λειτουργίας δημοκρατικών σχολείων, οι οποίες θα μπορούσαν ασφαλώς να επιτρέψουν και την ίδρυση και λειτουργία μοντεσσοριανών σχολείων, σχολείων Steiner-Waldorf καθώς και τη νομιμοποίηση της εξωσχολικής μάθησης (unschooling), δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό ενώ η εισαγωγή στον εκπαιδευτικό μας κόσμο εναλλακτικών τρόπων εκπαίδευσης μπορεί να ωφελήσει συνολικά, αφού τα αποτελέσματα του διαφορετικού ήθους που φέρουν οι τρόποι αυτοί διαχέονται ευρύτερα στην εκπαιδευτική κοινότητα.
ΠΗΓΕΣ
1. European Democratic Education Community -EUDEC www.eudec.org
2. International Democratic Education Network – IDENhttp://www.idenetwork.org/
3. David Gribble, Lifelines – http://www.davidgribble.co.uk/
4. Βικιπαιδεία, Δημοκρατική Εκπαίδευση
5. A.S. Neil’s Summerhill – http://www.summerhillschool.co.uk/
6. A.S.Neil, Σάμερχιλ το ελεύθερο σχολείο
7. A.S.Neil, Ελευθερία όχι αναρχία
8. Erik Erikson, Childhood and Society
9. Οργανισμός Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών – ΟΕΠΕΚ και Τμήμα Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής του Παν/μιου Μακεδονίας, Μελέτη για τις αποκλίνουσες συμπεριφορές και διαχείριση κρίσεων στο σχολείο (αριθ. πρωτ. 647/02-10-2006)
10. Η με αριθ. 21072α/Γ2/13-03-2003 Υ.Α (303ΦΕΚ, τ.Β’), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ) και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ) Δημοτικού – Γυμνασίου
11. Κώστας Χρυσαφίδης, Βιωματική – επικοινωνιακή διδασκαλία
12. http://www.manifesto15.org/el/#sign